অনুশীলনীঃ

1. মানুহৰ পৰিৱহণ তন্ত্ৰৰ মূখ্য ভাগকেইটা কি কি? ইয়াৰ কাৰ্যসমূহ কি কি?

উত্তৰ: মানুহৰ পৰিবহণ তন্ত্ৰৰ মুখ্য ভাগ তিনিটা। যেনে –

i)হৃদপিণ্ড

ii) ৰক্ত

iii) ৰক্তনলীৰ জালিকা

এইসমূহৰ কাৰ্য সমূহ হল –

i) হৃদপিণ্ড – হৃদপিণ্ডৰ মুখ্য কাম হল শৰীৰৰ প্ৰত্যেক অংগলৈ তেজ পৰিবহন কৰা।

ii)ৰক্ত – ইয়াৰ মুখ্য কাম হল বিভিন্ন প্ৰয়োজনীয় দ্ৰব্য যেনে – পাচিত খাদ্য, অক্সিজেন , কাৰ্বন ডাই অক্সাইড ,নাইট্ৰজেনজাতীয় ৰেচন পদাৰ্থ ,লৱণ আদিৰ পৰিবহণ কৰা।

iii) ৰক্তনলীৰ জালিকা – ধমনীবোৰে হৃদপিণ্ডৰ পৰা শৰীৰৰ আন আন অংগলৈ তেজ কঢ়িয়াই আকৌ শিৰাসমূহে শৰীৰৰ বিভিন্ন অংগৰ পৰা তেজ সংগ্ৰহ কৰি হৃদপিণ্ডলৈ ঘূৰাই আনে ।

2. পক্ষী আৰু স্তন্যপায়ী প্ৰাণীৰ বিশুদ্ধ আৰু অশুদ্ধ তেজ কিয় পৃথক কৰি ৰখাৰ প্ৰয়োজন?

উত্তৰ: পক্ষী আৰু স্তন্যপায়ী প্ৰণীয়ে দেহৰ উষ্ণতা নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবে সদায় নিৰ্দিষ্ট পৰিমাণৰ শক্তিৰ প্ৰয়োজন হয়, যাৰ বাবে প্ৰচুৰ পৰিমাণৰ অক্সিজেনৰ আবশ্যক।আনে প্ৰাণীৰ উষ্ণতা বাহিৰৰ পৰিবেশৰ উষ্ণতাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰে ।এই উদ্দেশ্যে পক্ষী আৰু স্তন্যপায়ী প্ৰাণীৰ বিশুদ্ধ আৰু অশুদ্ধ তেজ পৃথক কৰি ৰখাৰ প্ৰয়োজন হয়।

3. উচ্চখাপৰ উদ্ভিদৰ পৰিবহণ তন্ত্ৰৰ অংগসমূহ কি কি?

উত্তৰ: উচ্চখাপৰ উদ্ভিদৰ পৰিবহণ তন্ত্ৰৰ অংশসমূহ হল –
জাইলেম আৰু ফ্লুৱেম ।

4. উদ্ভিদৰ দেহত পানী আৰু খনিজ লৱণ কেনেদৰে পৰিবহন হয়?

উত্তৰ: উদ্ভিদৰ দেহত পানী আৰু খনিজ লৱনৰ পৰিবহণ জাইলেম কলাৰ মাজেৰে সংঘটিত হয়।জাইলেম কলাৰ নলিকা, (ট্রেকাইড) বিলাকে উদ্ভিদৰ শিপা, কাণ্ড আৰু পাতৰ পৰস্পৰৰ মাজত সংযোগ হৈ গোটেই দেহটোৰ বিভিন্ন অংশলৈ পানী সৰবৰাহ হব পৰাকৈ এটা সংবহন সুতিৰ সৃষ্টি কৰে শিপাৰ যিবিলাক কোষ মাটিৰ লগত স্পর্শ কৰি থাকে সেইবিলাকে সক্রিয়ভাবে আয়নবিলাক গ্রহণ কৰি থাকে। ইয়ে শিপা আৰু মাটিৰ মাজত আয়নৰ গাঢ়তাৰ তাৰতম্যৰ সৃষ্টি কৰে। সেয়েহে, এনে তাৰতম্য দূৰ কৰিবলৈ শিপাই মাটিৰ পৰা পানী শোষণ কৰে। ইয়াৰ ফলত, শিপাৰ জাইলেমলৈ নিয়মীয়াকৈ পানীৰ প্ৰবাহ চলি থাকে আৰু ইয়ে পানীৰ স্তম্ভ এটা সৃষ্টি কৰি নিয়মীয়াকৈ ওপৰলৈ ঠেলি থাকে ।

5. উদ্ভিদৰ দেহত খাদ্যৰ কেনেদৰে সংবহণ ঘটে?

উত্তৰ: উদ্ভিদৰ দেহত খাদ্যৰ পৰিবহন ফ্লুৱেম কলৈ সংঘটিত কৰে।জাইলেম কলাৰ যোগেদি হোৱা সংবহন আৰু ফ্লুৱেমৰ যোগেদি সংঘটিত খাদ্য সংক্ৰমণ বা খাদ্য স্থানান্তৰণ প্ৰক্ৰিয়া দুটা আকে নহয়, জাইলেম কলাৰ যোগেদি হোৱা সংবহনক সৰল ভৌতিক বলৰ সহায়ত সংঘটিত হয় বুলি বৰ্ণনা কৰিব পাৰি যদিও ফ্ল’ৱেমৰ যোগেদি সংঘটিত খাদ্য সংক্রমণ বা খাদ্য স্থানান্তৰণ প্ৰক্ৰিয়াত শক্তি ব্যৱহাৰ কৰিহে সম্পন্ন হয়। চুক্রুজ (Sucrose) ৰ দৰে পদার্থবিলাক ফ্ল’ৱেম কলাৰ ভিতৰলৈ স্থানান্তৰণ হওঁতে ATP ৰ পৰা আহৰণ কৰা শক্তি ব্যৱহাৰ কৰে। ইয়াৰদ্বাৰা ফ্ল’ৱেমৰ আসৃতি চাপৰ বৃদ্ধি ঘটে ফলত পানী তাৰ ভিতৰলৈ গতি কৰে। এই চাপৰ সহায়তে পদার্থবিলাক কম চাপযুক্ত ফ্ল’ৱেম কলালৈ গতি কৰে। ইয়াৰ ফলতে উদ্ভিদ দেহৰ প্ৰয়োজনীয় অঞ্চললৈ ফ্ল’ৱেম কলাই পদাৰ্থৰ বা খাদ্যৰ সংবহন ঘটায়।

প্ৰশ্নৱালী-

1. নেফ্ৰনৰ গঠন আৰু কাৰ্য্যৰ বিষয়ে বৰ্ণনা কৰা।

উত্তৰ: নেফ্রনৰ গঠন : – i) গ্লমেৰুলাছ :- ই বমেনৰ সম্পুতৰ পৰা উৎপন্ন আৰু এপিঠেলিয়েল লাইনিঙৰ দ্বাৰা আবৃত।

ii)বমেনৰ সম্পুত :- ই পিয়লা আকৃতিৰ আৰু বন্ধ মূৰত থাকে।

iii)সমীপবৰ্তী সংবলিত নলিকা :- ই কন্দলী আকাৰৰ নলিকাই বৃক্কীয় নলীকাৰ প্ৰথম অংশত সৃষ্টি কৰে।

iv) কণ্ডলী:- ই বৃক্কিয় নলীকাৰ মাজৰ অংশ সৃষ্টি কৰে ।ই ইংৰাজী U আখৰৰ দৰে।

v) সংগ্ৰহী নলীকা:- ই বৃক্কৰ পেলভিচলৈ যায়।ইয়াৰ পৰা মূত্ৰ নলিলৈ পেচাপ প্ৰবাহিত কৰে।

নেফ্ৰণৰ কাৰ্য:

প্ৰাণীৰ দেহত থকা প্ৰধান ৰেচন অংগ হৈছে নেফ্রণ। নেফ্রনবোৰে প্ৰাথমিক অৱস্থাত গ্লুক’জ, এমিন’ এছিড, লৱণ আৰু প্ৰচুৰ পৰিমাণৰ পানী চেকী লোৱাৰ পাছত পাছৰ নলীকা অংশত অধিশোষণ কৰি লয়। দেহত কিছুমান অতিৰিক্ত পানী থাকে আৰু কিমান পৰিমাণৰ দ্ৰৱীভূত বৰ্জিত পদার্থ তেজত থাকে তাৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ কৰি পানীভাগ অধিশোষণ কৰি লয়। প্ৰতিটো বৃক্কত উৎপন্ন হোৱা মূত্র নেফ্ৰনৰ দীঘল নলীকা মূত্রনলীলৈ সোমাই আহে। মূত্রনলীয়ে বৃক্কদুটা মূত্রথলীৰ লগত সংযুক্ত কৰি ৰাখে। মূত্র মূত্রথলীত জমা হৈ থাকে। মুত্রথলীৰ চাপৰ ফলত মূত্ৰনলীৰে মূত্ৰ বাহিৰ ওলাই আহে।

2. উদ্ভিদে কি কি ধৰণে আৱৰ্জনা নিৰ্গত কৰে?

উত্তৰ: i) উদ্ভিদে পত্ৰৰন্ধ্ৰৰ যোগেদি ব্যাপন প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা উদ্ভিদৰ দেহৰ পৰা অক্সিজেন আৰু কাৰ্বন ডাই অক্সাইড বাহিৰলৈ ওলাই দিয়ে।
ii)উদ্ভিদে প্ৰসেদন প্ৰক্ৰিয়াৰ দ্বাৰা উদ্ভিদৰ দেহৰ পৰা অতিৰিক্ত পানী বাহিৰলৈ ওলাই দিয়ে।

3. কেনেকৈ মূত্ৰ উৎপন্ন পৰিমান নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব পাৰি?

উত্তৰ: মূত্র উৎপন্ন পৰিমাণ (urine output) কিডনীয়ে নিয়ন্ত্ৰণ কৰে। কিডনি দেহৰ পানী আৰু লবণৰ সঠিক সমতোল বজাই ৰাখিবলৈ মূত্রৰ পৰিমাণ কম-বেছি কৰে। মূত্র উৎপন্ন নিয়ন্ত্ৰণ হোৱাৰ কেইবাটাও উপায় আছে —

মূত্র উৎপন্ন নিয়ন্ত্ৰণৰ উপায়-

1. হৰমোন দ্বাৰা নিয়ন্ত্ৰণ

ADH (Antidiuretic Hormone/Vasopressin):

এই হৰমোন মগজুৰ hypothalamus আৰু pituitary gland ৰ পৰা নিৰ্গত হয়।

পানী কম হ’লে ADH বেছি হ’ব → কিডনীয়ে পানী পুনঃশোষণ কৰে → মূত্র কম হয়।

2. পানীৰ পৰিমাণ অনুসৰি

অধিক পানী খালে → মূত্র বেছি হয়।

পানী কম খালে → মূত্র কম হয়।