অতি চমু উত্তৰৰ প্ৰশ্ন-

১. বংগ বিভাজন কোনগৰাকী ভাইচৰয়ৰ শাসনকালত সংঘটিত হৈছিল ?

উত্তৰঃ বংগ বিভাজন লৰ্ড কাৰ্জনৰ শাসনকালত হৈছিল।

২. ১৯০৫ খ্ৰীষ্টাব্দৰ কোন তাৰিখে বংগ বিভাজন কাৰ্যকৰী হৈছিল ?

উত্তৰঃ ১৯০৫ খ্ৰীষ্টাব্দৰ ১৬ অক্টোবৰ তাৰিখে বংগ বিভাজন কাৰ্যকৰী হৈছিল।

৩. বিদেশী পণ্য বৰ্জনৰ প্ৰস্তাৱ কোনখন সভাত গ্ৰহণ কৰা হৈছিল?

উত্তৰঃ দিনাজপুৰৰ মহাৰাজৰ পৌৰহিত্যত অনুষ্ঠিত সভাত ১৯০৫ চনৰ ২০ জুলাইত বিদেশী পণ্য বৰ্জনৰ প্ৰস্তাৱ লোৱা হৈছিল।

৪. স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ছোৱাত ‘যুগান্তৰ’ নামৰ সংবাদপত্ৰখন সম্পাদনা কোনে কৰিছিল ?

উত্তৰঃ স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ছোৱাত ‘যুগান্তৰ’ নামৰ সংবাদপত্ৰখন ভূপেন্দ্ৰ নাথ দত্তয়ে সম্পাদনা কৰিছিল ।

৫. বংগদেশত ‘জাতীয় শিক্ষা পৰিষদ’ নামৰ অনুষ্ঠানটো কেতিয়া গঠন হৈছিল ?

উত্তৰঃ বংগদেশত ‘জাতীয় শিক্ষা পৰিষদ’ নামৰ অনুষ্ঠানটো ১৯০৬ খ্ৰীষ্টাব্দৰ ১১ মাৰ্চত গঠন হৈছিল ।

৬. ‘বেংগল কেমিকেলছ’ নামৰ উদ্যোগ প্ৰতিষ্ঠানটোৰ প্ৰধান উদ্যোক্তা কোন আছিল ?

উত্তৰঃ ‘বেংগল কেমিকেলছ’ নামৰ উদ্যোগ প্ৰতিষ্ঠানটোৰ প্ৰধান উদ্যোক্তা আচাৰ্য প্ৰফুল্ল চন্দ্ৰ ৰায় আছিল ।

৭. কাৰ পৌৰোহিত্যত অনুষ্ঠিত জাতীয় কংগ্ৰেছৰ অধিৱেশনে ভাৰতীয়ৰ বাবে “স্বৰাজ” বিচাৰি প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰিছিল ?

উত্তৰঃ দাদাভাই নৌৰজীৰ পৌৰোহিত্যত অনুষ্ঠিত জাতীয় কংগ্ৰেছৰ অধিৱেশনে ভাৰতীয়ৰ বাবে “স্বৰাজ” বিচাৰি প্ৰস্তাৱ গ্ৰহণ কৰিছিল

৮. বংগদেশৰ একত্ৰিকৰণ কেতিয়া হৈছিল ?

উত্তৰঃ বংগদেশৰ একত্ৰিকৰণ ১৯১১ চনৰ ১২ ডিচেম্বৰত হৈছিল ।

চমু উত্তৰৰ প্ৰশ্ন-

১. বংগ বিভাজনে সৃষ্টি কৰা ‘পূৰ্ববংগ আৰু অসম’ নামৰ প্ৰদেশখনৰ সৈতে সংলগ্ন হোৱা বংগদেশৰ প্ৰধান তিনিটা ভৌগোলিক সংমণ্ডল উল্লেখ কৰা।

উত্তৰঃ বংগ বিভাজনে সৃষ্টি কৰা ‘পূৰ্ববংগ আৰু অসম’ নামৰ প্ৰদেশখনৰ সৈতে সংলগ্ন হোৱা বংগদেশৰ প্ৰধান তিনিটা ভৌগোলিক সংমণ্ডল হ’ল – ঢাকা, চট্টগ্ৰাম আৰু ৰাজশাহী।

২. বংগ বিভাজনৰ অন্তৰ্নিহিত উদ্দেশ্য কি আছিল চমুকৈ লিখা।

উত্তৰঃ ১৯০৫ খ্ৰীষ্টাব্দত বংগ বিভাজন সংঘটিত হয়, য’ত ব্ৰিটিছ চৰকাৰে বংগৰ সম্প্ৰদায়ৰ উত্তেজনা আৰু প্ৰশাসনিক প্ৰত্যাহ্বানসমূহ সমাধানৰ চেষ্টা চলাইছিল। এই বিভাজনৰ আঁৰত কেইবাটাও উদ্দেশ্য আছিল । বংগ বিভাজনৰ অন্যতম মূল উদ্দেশ্য আছিল ৰাজনৈতিক স্থিতি শক্তিশালী কৰা। ব্ৰিটিছ শাসনে হিন্দু আৰু মুছলমান সম্প্ৰদায়ৰ মাজত বিভাজনৰ প্ৰসাৰ ঘটাইছিল যাতে তেওঁলোকে একত্ৰিত হৈ স্বাধীনতাৰ বাবে যুঁজিব নোৱাৰে। এইদৰে বিভাজনে ব্ৰিটিছ শাসন ব্যৱস্থা সুস্থিৰ কৰাত সহায় কৰিছিল। অৰ্থনৈতিক আৰু সামাজিক প্ৰভাৱ । ইয়াৰ উপৰিও বিভাজনৰ জৰিয়তে অৰ্থনৈতিক লাভালাভৰ চেষ্টাও কৰা হৈছিল। ব্ৰিটিছ চৰকাৰে নিশ্চিত কৰিছিল যে নতুন সীমাৰেখাই তেওঁলোকৰ বাণিজ্য আৰু বাণিজ্যৰ উন্নতি সাধন কৰে। সামাজিক দৃষ্টিকোণৰ পৰা বিভাজনে সাম্প্ৰদায়িকতাৰ সূচনা কৰিছিল, যাৰ ফলত দীৰ্ঘম্যাদী উত্তেজনাৰ সৃষ্টি হৈছিল।

৩. বংগ বিভাজনবিৰোধী আন্দোলনে ‘স্বদেশী আন্দোলন’ নাম কিয় পাইছিল চমুকৈ লিখা।

উত্তৰঃ বংগ বিভাজনৰ বিৰোধী এই আন্দোলনক ‘স্বদেশী আন্দোলন’ নামেৰে নামাকৰণ কৰা হৈছিল। এই নামৰ অৰ্থ আছিল ‘নিজৰ দেশৰ বস্তু গ্ৰহণ কৰক আৰু ইংৰাজী সামগ্ৰী বৰ্জন কৰক’। এই আন্দোলনটো বিদেশী সাম্ৰাজ্যৰ বিৰুদ্ধে সংহতি প্ৰদৰ্শন কৰা আৰু নিজৰ দেশৰ উৎপাদিত সামগ্ৰী গ্ৰহণ কৰাৰ সিদ্ধান্ত লোৱা লোকৰ দ্বাৰা অনুপ্ৰাণিত হৈছিল। স্বদেশী আন্দোলনে ভাৰতীয়ৰ মাজত এক নতুন চেতনা জাগ্ৰত কৰিলে। মানুহে কেৱল কাগজ, কলম, কাপোৰকেই নহয়, নিজৰ জাতীয় পৰিচয়কো অগ্ৰাধিকাৰ দিবলৈ ধৰিলে। এই আন্দোলনে ভাৰতীয় সংস্কৃতি, বাণিজ্য, উদ্যোগৰ প্ৰসাৰৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। ইয়াৰ অধীনত স্থানীয় শিল্পী, শ্ৰমিক আৰু ব্যৱসায়ীসকলক উৎসাহিত কৰা হৈছিল।

৪. স্বদেশী আন্দোলনে জাতীয় শিক্ষালৈ আগবঢ়োৱা বৰঙণিৰ বিষয়ে আলোচনা কৰা।

উত্তৰঃ স্বদেশী আন্দোলনে ভাৰতীয় শিক্ষা ব্যৱস্থাক পুনৰুজ্জীৱিত কৰাৰ কাম কৰিছিল। সেই সময়ৰ নেতাসকলে শিক্ষাক সৱলীকৰণৰ মাধ্যম হিচাপে দেখি তাত থলুৱা সামগ্ৰী সন্নিৱিষ্ট কৰিছিল। ফলস্বৰূপে বহুতো স্বদেশী বিদ্যালয়-মহাবিদ্যালয় স্থাপন হ’ল, য’ত ভাৰতীয় সংস্কৃতি আৰু ভাষাৰ শিক্ষা দিয়া হ’ল। এইদৰে স্বদেশী আন্দোলনে স্থানীয় ভাষা আৰু সংস্কৃতিৰ সংৰক্ষণতো অৰিহণা যোগাইছিল।

স্বদেশী আন্দোলনে শিক্ষা ব্যৱস্থাৰ বিভিন্ন দিশৰ সংস্কাৰৰ কাম কৰিছিল। ইয়াত কেৱল পাঠ্যক্ৰমৰ উন্নতি হোৱাই নহয় শিক্ষকসকলক থলুৱা শিক্ষাৰ গুৰুত্বৰ বিষয়েও বুজাই দিয়া হৈছিল। ফলত মানুহ শিক্ষাৰ প্ৰতি অধিক সচেতন হৈ উঠিল, আৰু তেওঁলোকে থলুৱা শিক্ষানুষ্ঠানক অগ্ৰাধিকাৰ দিলে। শেষত এই আন্দোলনে এনে এক ভেটি স্থাপন কৰাত সফল হ’ল যিয়ে ভাৰতীয় শিক্ষাক স্বাৱলম্বী কৰাৰ দিশত এক উল্লেখযোগ্য পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰে।

৫.  স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ছোৱাত বংগদেশৰ জাতীয় শিল্পৰ বিকাশ কেনেদৰে হৈছিল ?

উত্তৰঃ স্বদেশী আন্দোলন ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ সময়ত গঢ় লৈ উঠা এক ঐতিহাসিক আন্দোলন। এই আন্দোলনে ব্ৰিটিছ সাম্ৰাজ্যবাদৰ বিৰুদ্ধে ভাৰতীয়সকলৰ ঐক্যক উৎসাহিত কৰাৰ লগতে স্বদেশী সামগ্ৰীৰ বিষয়ে সজাগতা বিয়পাইছিল। এই সময়ছোৱাত বংগৰ জাতীয় কলাৰ যথেষ্ট বিকাশ ঘটিছিল।

বংগৰ শিল্পৰ ইতিহাস চহকী আৰু বৈচিত্ৰময়। ১৯ শতিকাৰ শেষৰ ফালে এই অঞ্চলত বহুতো মহান শিল্পী আৰু শিপিনীৰ জন্ম হয়। স্বদেশী আন্দোলনৰ প্ৰভাৱে শিল্পীসকলক নিজৰ সাংস্কৃতিক মূল্যবোধলৈ ঘূৰি আহিবলৈ অনুপ্ৰাণিত কৰিছিল। ই কেৱল শিল্পৰ পৰিৱৰ্তন অনাই নহয় ভাৰতীয় সংস্কৃতিকো নতুন জীৱন প্ৰদান কৰিলে।

স্বদেশী আন্দোলনৰ সময়ত স্থানীয় শিল্পীসকলে তেওঁলোকৰ শিল্পক ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ সৈতে সংযোগ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। পৰম্পৰাগত কৌশল আৰু সামগ্ৰী ব্যৱহাৰ কৰি অনন্য শিল্পকৰ্ম সৃষ্টি কৰিছিল। এই শিল্পৰ কেৱল ব্যৱসায়িক দিশেই নাছিল বৰঞ্চ ই  সমাজ আৰু সংস্কৃতিৰ প্ৰতি গভীৰ অনুভূতিও প্ৰতিফলিত কৰিছিল। এইদৰে স্বদেশী আন্দোলনে বংগৰ জাতীয় শিল্পক এক নতুন পৰিচয় আৰু দিশ প্ৰদান কৰিলে।

৬. স্বদেশী আন্দোলন দমন কৰাৰ উদ্দেশ্যে ব্ৰিটিছ চৰকাৰে কি কি আন্দোলন বিৰোধী কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰিছিল ?

উত্তৰঃ স্বদেশী আন্দোলন বন্ধ কৰিবলৈ ব্ৰিটিছ চৰকাৰে কেইবাটাও আন্দোলন বিৰোধী কাৰ্যসূচী গ্ৰহণ কৰিছিল। ইয়াৰ অন্যতম প্ৰধান কাৰ্যসূচী আছিল ৰ’লেট আইন, য’ত ন্যায়ৰ যথাযথ প্ৰক্ৰিয়া অবিহনে ব্যক্তিক গ্ৰেপ্তাৰ কৰাৰ ব্যৱস্থা আছিল। ইয়াৰ উপৰিও আন্দোলনকাৰীক দমন কৰিবলৈ আৰক্ষী আৰু সামৰিক শক্তিৰ ব্যাপক ব্যৱহাৰ হৈছিল। ইয়াৰ অধীনত বল প্ৰয়োগ কৰি ৰাজহুৱা আন্দোলন থেতেলিয়াই পেলোৱা হৈছিল।

এই পৰস্পৰ বিৰোধী কাৰ্যসূচীৰ মাজতো স্বদেশী আন্দোলনে ভাৰতীয় জনসাধাৰণৰ মাজত এক নতুন সচেতনতা আৰু ঐক্যৰ জন্ম দিলে। যদিও ব্ৰিটিছ চৰকাৰে নিজৰ কঠোৰ আইনেৰে ইয়াক দমন কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল, শেষত এই কাৰ্যসূচীসমূহে ভাৰতীয় জনসাধাৰণক অধিক একত্ৰিত কৰিছিল আৰু স্বাধীনতাৰ দিশত আগবাঢ়ি যোৱাত সহায়ক বুলি প্ৰমাণিত হৈছিল। এইদৰে স্বদেশী আন্দোলন আৰু ব্ৰিটিছ চৰকাৰৰ আন্দোলন বিৰোধী কাৰ্যসূচীৰ মাজত এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সংঘাতৰ লিপিবদ্ধ ইতিহাস আছে।

৭. স্বদেশী আন্দোলনৰ তিনিটা ফলাফল উল্লেখ কৰা।

উত্তৰঃ (i) ভাৰতীয় স্বাধীনতা সংগ্ৰামত স্বদেশী আন্দোলনে বিশেষ ভূমিকা পালন কৰিছিল। এই আন্দোলন কেৱল অৰ্থনৈতিক স্বাধীনতাৰ দিশত এখোজ নহয়, ভাৰতীয় জনসাধাৰণৰ মাজত জাতীয়তাবাদৰ মনোভাৱ জাগ্ৰত কৰাত সফল হৈছিল।

(ii) স্বদেশী আন্দোলনৰ প্ৰধান পৰিণতি হ’ল ভাৰতীয় অৰ্থনৈতিক ব্যৱস্থাক স্বাৱলম্বী কৰাৰ প্ৰয়াস কৰা। এই আন্দোলনৰ সময়ত ভাৰতীয়সকলে বিদেশী কাপোৰ বৰ্জন কৰি থলুৱা সামগ্ৰীক অগ্ৰাধিকাৰ দিছিল। ইয়াৰ ফলত স্থানীয় উদ্যোগসমূহে উত্থান ঘটালে আৰু ভাৰতীয় বজাৰখনক কিছু পৰিমাণে বিদেশী নিৰ্ভৰশীলতাৰ পৰা মুক্ত কৰিলে।

জাতীয়তাবাদৰ অনুভৱ
দ্বিতীয়টো গুৰুত্বপূৰ্ণ ফল আছিল ভাৰতীয় জনসাধাৰণৰ মাজত জাতীয়তাবাদৰ অনুভূতি বাঢ়ি অহা। স্বদেশী আন্দোলনে মানুহক একত্ৰিত কৰি একতাৰ অনুভূতিক শক্তিশালী কৰি তুলিছিল। এই আন্দোলন কেৱল অৰ্থনৈতিক সংগ্ৰাম নাছিল, ভাৰতীয় পৰিচয়কো শক্তিশালী কৰি তুলিছিল।

তৃতীয় আৰু চূড়ান্ত ফলাফল আছিল ৰাজনৈতিক সচেতনতা। স্বাধীন আন্দোলনে ভাৰতীয় নাগৰিকৰ মাজত ৰাজনৈতিক সচেতনতা বৃদ্ধি কৰি নিজৰ অধিকাৰৰ প্ৰতি সচেতন কৰি তুলিছিল। এই আন্দোলনে কেৱল ৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়ত ভাৰতীয়ৰ কণ্ঠক উজ্জ্বল কৰি তোলাই নহয়, স্বাধীনতা সংগ্ৰামতো গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা গ্ৰহণ কৰাত ব্যৰ্থ নহয়।

৮. স্বদেশী আন্দোলনৰ তিনিটা অৱদান উল্লেখ কৰা।

উত্তৰঃ (i) ভাৰতৰ স্বাধীনতা সংগ্ৰামৰ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ অংশ স্বদেশী আন্দোলন আছিল, য’ত ভাৰতীয়সকলে একত্ৰিত হৈ বিদেশী বস্ত্ৰ আৰু সামগ্ৰীৰ বিৰুদ্ধে এক সজাগতা সৃষ্টি কৰিছিল। মহাত্মা গান্ধীৰ নেতৃত্বত এই আন্দোলনে ভাৰতৰ স্বাধীনতা আন্দোলনক অনুপ্ৰাণিত কৰিছিল।

(ii) স্বদেশী আন্দোলনে ভাৰতীয় অৰ্থনীতিত এক উল্লেখযোগ্য পৰিৱৰ্তন আনিছিল। মানুহে বিদেশী সামগ্ৰী বৰ্জন কৰি থলুৱা সামগ্ৰী গ্ৰহণৰ দিশত আগবাঢ়িছিল। ইয়াৰ ফলত স্থানীয় উদ্যোগসমূহে উত্থান ঘটালে আৰু অৰ্থনৈতিক সাৰ্বভৌমত্বৰ দিশত প্ৰচেষ্টা ত্বৰান্বিত হ’ল।

(iii) স্বদেশী আন্দোলনে ভাৰতীয় সমাজত সজাগতা বিয়পাই ভাৰতীয়ত্বৰ মনোভাৱ সবল কৰি তুলিছিল। ই বিভিন্ন জাতি-ধৰ্ম-গোষ্ঠীক একত্ৰিত কৰি সমাজত একতাৰ ভাব সৃষ্টি কৰিছিল।

চমু টোকা লিখা-

(১) কবিগুৰু ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ
উত্তৰঃ কবি ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰৰ জন্ম হৈছিল ১৮৬১ চনৰ ৭ মে’ত কলকাতাত। কেৱল কবিতা লিখাই নহয়, গীত, নাটক, চিত্ৰকলা, ৰচনা আদি বিভিন্ন ধাৰাত নিজৰ শিল্পকলা প্ৰদৰ্শন কৰা বহু প্ৰতিভাশালী ব্যক্তি আছিল। ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰক ‘গুৰুদেৱ’ বুলি কোৱা হয় আৰু ১৯১৩ চনত সাহিত্যৰ ন’বেল বঁটা লাভ কৰা প্ৰথম এছিয়ান ব্যক্তি।

ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰৰ ৰচনাসমূহে মানৱতাৰ গভীৰতা, প্ৰকৃতিৰ সৌন্দৰ্য্য আৰু প্ৰেমৰ এক আচৰিত চিত্ৰণ আগবঢ়াইছে। তেওঁৰ কবিতা আৰু গীতত ভাৰতীয় সংস্কৃতিৰ আদৰ্শ প্ৰতিফলিত হৈছে। “গীতঞ্জলি” তেওঁৰ অন্যতম বিখ্যাত কাব্য সংকলন, য’ত তেওঁ ঈশ্বৰৰ প্ৰতি থকা ভক্তি আৰু তেওঁৰ আধ্যাত্মিক অভিজ্ঞতাসমূহ উপস্থাপন কৰে।

ৰবীন্দ্ৰনাথ ঠাকুৰ এজন কবিয়েই নহয় এজন সমাজ সংস্কাৰক আছিল। শিক্ষা, শিল্প, সংস্কৃতিৰ ক্ষেত্ৰত তেওঁ অৱদান আগবঢ়াইছিল। তেওঁ প্ৰতিষ্ঠা কৰা বিদ্যালয় শান্তি নিকেতনে পাঠদান পদ্ধতিৰ নতুনত্বৰ প্ৰতীক। তেওঁৰ চিন্তা আৰু দৃষ্টিভংগীয়ে আজিও মানুহক অনুপ্ৰাণিত কৰি আহিছে।

(২) মাৰ্গাৰেট এলিজাবেথ নবোল (ভগিনী নিবেদিতা)

উত্তৰঃ ভগ্নী নিবেদিতা নামেৰেও পৰিচিত মাৰ্গাৰেট এলিজাবেথ নাবল আছিল এগৰাকী বিশিষ্ট সমাজ কৰ্মী আৰু শিক্ষাবিদ। ১৮৬০ চনৰ ২৮ অক্টোবৰত ইংলেণ্ডত জন্মগ্ৰহণ কৰিছিল। তেওঁ জীৱনত বহু গুৰুত্বপূৰ্ণ কাম কৰিছিল, যিবোৰ মূলতঃ ভাৰতীয় সংস্কৃতি আৰু শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত আছিল।

ভগ্নী নিবেদিতাই প্ৰগতিশীল পৰিয়ালত শিক্ষা গ্ৰহণ কৰিছিল। শিক্ষকতাৰ প্ৰতি থকা আগ্ৰহক সাধন কৰি ভাৰতীয় সমাজৰ বাস্তৱতা বুজিবলৈ সমগ্ৰ ভাৰত ভ্ৰমণ কৰিছিল। স্বামী বিবেকানন্দৰ মতাদৰ্শৰ পৰা তেওঁ গভীৰভাৱে অনুপ্ৰাণিত হৈছিল, যিয়ে তেওঁক ভাৰতৰ বাবে নিষ্ঠাবানভাৱে কাম কৰিবলৈ প্ৰেৰণা দিছিল।

ভাৰতীয় মহিলাসকলৰ শিক্ষা আৰু সামাজিক মৰ্যাদা উন্নত কৰাৰ বাবে নিবেদিতাই বহু প্ৰচেষ্টা চলাইছিল। ভাৰতত স্কুলীয়া শিক্ষাৰ ভেটি স্থাপনত তেওঁ গুৰুত্বপূৰ্ণ ভূমিকা পালন কৰিছিল। তেওঁ প্ৰতিষ্ঠা কৰা শিক্ষানুষ্ঠানসমূহ আজিও ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ বাবে প্ৰেৰণাৰ উৎস হৈয়েই আছে। তেওঁৰ এই কাম-কাজ কেৱল ভাৰততে নহয়, আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্যায়তো সন্মানিত।

(৩) নবাব ছলিমউল্লা

উত্তৰঃ নবাব ছালিমুল্লাহ আছিল এজন মহান মোগল সামন্ত, তেওঁৰ জ্ঞান আৰু প্ৰজ্ঞাৰ বাবে পৰিচিত। তেওঁ নিজৰ সময়ত বহু গুৰুত্বপূৰ্ণ কাম কৰিছিল, যিবোৰ আজিও মানুহৰ বাবে প্ৰেৰণাৰ উৎস। তেওঁৰ জীৱনটো আছিল সৰলতা আৰু কঠোৰ পৰিশ্ৰমেৰে ভৰা। নবাব ছালিমুল্লাহৰ উদ্দেশ্য আছিল নিজৰ সমাজৰ বাবে ভাল কাম কৰা আৰু শিক্ষাৰ মূল্য শিকোৱা।

নবাব ছালিমুল্লাই তেওঁৰ ৰাজত্বকালত বহু সংস্কাৰ সাধন কৰিছিল। তেওঁ শিক্ষাৰ ক্ষেত্ৰত গুৰুত্বপূৰ্ণ পদক্ষেপ গ্ৰহণ কৰিছিল, যাৰ ফলত বহু লোকে জ্ঞান বৃদ্ধিৰ সুযোগ পাইছিল। তেওঁৰ সময়ত বহু বিদ্যালয় আৰু মাদ্ৰাছা প্ৰতিষ্ঠা হৈছিল। ইয়াৰ উপৰিও তেওঁ সমাজৰ দৰিদ্ৰ শ্ৰেণীৰ উত্থানৰ বাবেও বহু আঁচনি ৰচনা কৰিছিল।

নবাব ছালিমুল্লাহৰ উত্তৰাধিকাৰ আজিও জীয়াই আছে। তেওঁৰ ৰচনাসমূহে তেওঁৰ সমাজত গভীৰ প্ৰভাৱ পেলোৱাই নহয়, প্ৰেৰণাৰ উৎসও হৈ পৰিছে। আজিৰ প্ৰজন্মই তেওঁৰ অৱদানক মনত ৰাখি তেওঁৰ ধাৰণা গ্ৰহণ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিছে। নবাব ছালিমুল্লাহৰ নাম সদায় স্মৰণীয় হৈ থাকিব তেওঁৰ ৰচনাৰ বাবে, যিয়ে তেওঁৰ সমাজখনক এক নতুন দিশ দিছিল।